دانستنی های حقوقی؛ آگاهی عمومی، ۳۵
مروری بر ابعاد حقوقی دیه از شرایط تا نحوه پرداخت
سیاسی: به گزارش سیاسی، یک حقوقدان اظهار داشت: دیه مالی است که در جنایات مقابل جسم پرداخت می شود و قوانین ویژه ای درباره ی میزان، شرایط و نحوه پرداخت آن وجود دارد.
به گزارش سیاسی به نقل از مهر، دیه در حقوق کیفری، جبران مالی خسارتی است که بنابراین جنایت یا شبه جنایت به فردی وارد می شود. به عبارت ساده تر، وقتی کسی به دیگری صدمه جسمی یا جانی وارد می کند، قانون در بعضی موارد اجازه می دهد که به جای مجازات کیفری، فرد صدمه دیده یا اولیای دم (خانواده مقتول) مبلغی پول (دیه) از مجرم دریافت نمایند. امین فلاح، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری، در گفتگو با خبرنگار مهر به بررسی ابعاد حقوقی و قانونی دیه و شرایط آن پرداخت.
متن گفتگو به شرح زیر است:
تعریف دیه چیست و چه فرقی با ارش دارد؟
دیه از نظر لغوی و در زبان فارسی به مفهوم خون بها و در فقه اسلامی عبارت از مالی است که به عنوان بدل نفس یا اطراف در جرایم ضد تمامیت جسمانی اشخاص (جنایات) به قربانی یا اولیای دم پرداخت می شود و برمبنای قانون دیه مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضا و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به باعث قانون مقرر می شود. همینطور ارش دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی ضد و میزان خسارت وارده با درنظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آنرا تعیین می کند.
ماهیت دیه چیست؟
در مورد ماهیت دیه که آیا مجازات به حساب می آید یا غرامت، نظرات مختلفی عرضه شده است، اما فارغ از تمام اختلاف نظرات دیه را می توان تأسیس مستقلی دانست که هم دارای خصوصیت هایی از مجازات و کیفر است، هم این که اوصافی از غرامت و جبران خسارت را داراست.
موارد تعلق دیه چیست؟
دیه در موارد قتل، جرح و نقص عضو تعیین می شود.
موارد دیه کامل همان است که در مقررات شرع تعیین شده است و میزان آن ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضاییه به تفصیل برمبنای نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می شود. منظور از موارد اعلامی در شرع هم (۱۰۰ شتر، ۲۰۰ گاو، ۱۰۰۰ گوسفند، ۲۰۰ دست لباس حله یمانی، ۱۰۰۰ دینار، یا ۱۰ هزار درهم) است.
دیه زن و مرد چه تفاوتی دارد؟
دیه زن و مرد تا ثلث دیه کامل مساوی است و در مواردی که دیه بیشتر از ثلث می باشد، دیه زن نصف دیه مرد است.
دیه غیرمسلمانان چه مقدار است؟
دیه جنایت بر اقلیت های دینی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به اندازه دیه مسلمان تعیین می گردد.
ماه های حرام چه تاثیری در دیه دارند؟
هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنی ضد هر دو در ماه های حرام (محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه) یا در محدوده حرم مکه، واقع شود، خواه جنایت عمدی، خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه هم افزوده می گردد. سایر محل ها و زمان های مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست.
تغلیظ دیه در چه مواردی است؟
تغلیظ فقط در قتل نفس است و در جنایات منجر به جرح یا نقص عضو دیه تغلیظ نمی گردد.
میزان تغلیظ دیه چقدر است؟
مستند به ماده ۵۵۷ و برخلاف باور رایج میان مردم، در موارد تغلیظ، صرفا یک سوم به دیه کامل افزوده می شود و افزایش دیه به میزان «دو برابر» در ماه های حرام مبنای قانونی ندارد. همینطور برخلاف باور رایج ماه صفر هم جزو ماه های حرام محسوب نمی گردد.
فلسفه افزایش دیه در ماه های حرام و حرم مکه در چیست؟
اعراب از دیر باز به سبب قداست و حرمت این ماه ها دست از جنگ و خونریزی می کشیدند؛ بعد از اسلام هم زمان ها و مکان فوق مورد احترام مسلمانان واقع شد. افزایش دیه در ماه های حرام، عاملی بازدارنده است که از خشونت و خونریزی جلوگیری می کند و منجر به حفظ امنیت عمومی می شود. همینطور به سبب حفظ امنیت هرچه بیشتر تجار و حجاج در انجام مناسک حج در حریم مکه، افزایش دیه عاملی برای حفظ امنیت مردم به شمار می آید.
شمول تغلیظ دیه چیست؟
در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیر بالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین هم بعد از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است. تغلیظ دیه، در مواردی که عاقله یا بیت المال پرداخت کننده دیه باشد هم جاری است. در قتل عمدی که به سبب عدم امکان قصاص یا عدم جواز آن دیه پرداخت می شود هم این حکم جاری است.
مهلت پرداخت دیه چقدر است؟
مطابق قانون مواعد پرداخت دیه به نحو زیر است:
قتل عمد: یک سال قمری، شبه عمد: ۲ سال قمری، خطای محض: ۳ سال قمری
آیا امکان پرداخت اقساطی دیه وجود دارد؟ نحوه پرداخت به چه شکل است؟
بله، امکان پرداخت اقساطی دیه در قانون پیش بینی شده و در صورتیکه پرداخت کننده بخواهد هر یک از انواع دیه را پرداخت نماید و یا پرداخت دیه به شکل اقساطی باشد، معیار، قیمت زمان پرداخت است، مگر آن که بر یک مبلغ قطعی توافق شده باشد.
در صورت فوت یا فرار جانی چه کسی مسئول دیه است؟
در جنایات عمد دیه از اموال مرتکب پرداخت می شود و در صورتیکه مرتکب مالی نداشته باشد، درباب قتل عمد، ولی دم می تواند دیه را از عاقله بگیرد و در صورت نبود عاقله یا عدم دسترسی به آنها یا عدم تمکن آنها، دیه از بیت المال پرداخت می شود و در غیر قتل، دیه بر بیت المال خواهد بود. در جنایات شبه عمد و خطای محض دیه از اموال مرتکب و اگر اموالی نداشته باشد پرداخت دیه از بیت المال خواهد بود.
عاقله چه کسانی هستند؟
عاقله عبارت از پدر، پسر و بستگان ذکور نسبی پدری و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث است.
اگر مقتول چند وارث داشته باشد، دیه چطور تقسیم می شود؟
بر اساس قانون دیه مانند ترکه تقسیم می شود و سهم هر وارث طبق قواعد ارث مشخص است.
آیا دیه مشمول مرور زمان می شود؟
طبق ماده ۱۰۹ قانون مجازات اسلامی، جرایم مستوجب دیه مشمول مرور زمان نمی شوند، به عبارتی حتی اگر سال ها از محکومیت به پرداخت دیه بگذرد، مرتکب تحت هر شرایطی موظف به پرداخت است.
در صورت تعدد جراحات دیه چطور محاسبه می شود؟
هرگاه در اثر رفتارهای متعدد، صدمه های مختلف ایجاد شود، هر صدمه ای دیه جداگانه دارد.
آیا بیمه مسئول پرداخت دیه است؟
مطابق ماده ۱ قانون بیمه الزامی شخص ثالث مصوب ۱۳۹۵ شرکت بیمه مکلف به پرداخت خسارت های بدنی همچون دیه خواهد بود.
دیه اعضای فرد و زوج چطور محاسبه می شود؟
از بین بردن هر یک از اعضای فرد و هر دو عضو از اعضای زوج، دیه کامل و از بین بردن هریک از اعضای زوج، نصف دیه کامل دارد. خواه عضو مزبور از اعضای داخلی بدن باشد، خواه از اعضای ظاهری مگر این که در قانون ترتیب دیگری مقرر شده باشد.
اگر قاتل از ورثه مقتول باشد، تکلیف چیست؟
در صورتی که قاتل از ورثه مقتول باشد درصورتیکه قتل عمدی باشد از «اموال و دیه» مقتول و در صورتیکه خطای محض یا شبه عمدی باشد از دیه وی ارث نمی برد. در موارد فقدان وارث دیگر، مقام رهبری وارث است.
پرداخت تفاضل دیه به قاتل در فرض به قتل رسیدن زن مسلمان چطور است؟
تفاضل دیه زمانی مطرح می شود که دیه مجنی ضد (بزه دیده) کمتر از دیه جانی باشد. هرگاه زن مسلمانی عمداً کشته شود، حق قصاص ثابت است، لکن اگر قاتل، مرد مسلمان باشد، ولی دم باید قبل از قصاص، نصف دیه کامل را به او بپردازد و اگر قاتل، مرد غیر مسلمان باشد، بدون پرداخت چیزی قصاص می شود. در قصاص مرد غیرمسلمان به جهت قتل زن غیرمسلمان، پرداخت ما به التفاوت دیه آنها ضروری است. بعنوان مثال، اگر مردی زنی را عمداً به قتل برساند، چون دیه زن نصف دیه مرد است، اجرای قصاص به شرط پرداخت نصف دیه کامل به قاتل خواهد بود. این مورد در مواد ۳۸۲ و ۳۸۳ قانون مجازات اسلامی تصریح شده است.
نقش صندوق تأمین خسارت های بدنی در پرداخت دیه چیست؟
به منظور دفاع از زیان دیدگان حوادث ناشی از وسایل نقلیه، خسارت های بدنی وارد به اشخاص ثالث که به سبب فقدان یا انقضای بیمه نامه، بطلان قرارداد بیمه، شناخته نشدن وسیله نقلیه مسبب حادثه، کسری پوشش بیمه نامه ناشی از افزایش مبلغ ریالی دیه یا تعلیق یا لغو پروانه فعالیت شرکت بیمه یا صدور حکم توقف یا ورشکستگی بیمه گر، قابل پرداخت نباشد، یا در مجموع خسارت های بدنی که خارج از تعهدات قانونی بیمه گر است توسط صندوق مستقلی به نام صندوق تأمین خسارت های بدنی جبران می شود.
در چه شرایطی دیه جایگزین قصاص می شود؟
بر اساس قانون، در قتل عمد اگر اولیای دم از قصاص صرف نظر کنند یا شرایط قصاص وجود نداشته باشد، دیه جایگزین قصاص می شود.
حرف آخر اینکه ارش دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنی ضد و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. از بین بردن هر یک از اعضای فرد و هر دو عضو از اعضای زوج، دیه کامل و از بین بردن هریک از اعضای زوج، نصف دیه کامل دارد. بمنظور دفاع از زیان دیدگان حوادث ناشی از وسایل نقلیه، خسارت های بدنی وارد به اشخاص ثالث که به جهت فقدان یا انقضای بیمه نامه، بطلان قرارداد بیمه، شناخته نشدن وسیله نقلیه مسبب حادثه، کسری پوشش بیمه نامه ناشی از افزایش مبلغ ریالی دیه یا تعلیق یا لغو پروانه فعالیت شرکت بیمه یا صدور حکم توقف یا ورشکستگی بیمه گر، قابل پرداخت نباشد، یا در مجموع خسارت های بدنی که خارج از تعهدات قانونی بیمه گر است توسط صندوق مستقلی به نام صندوق تأمین خسارت های بدنی جبران می شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب