كارشناسان حقوق بین الملل هوایی در گفت و گو با سیاسی:
ایران، سوریه و لبنان برای تعرض به ماهان مشتركا از آمریكا شكایت كنند
به گزارش سیاسی كارشناسان حقوق بین الملل معتقدند: بر مبنای ماده یك معاهده شیكاگو در مبحث تعرض جنگنده های آمریكایی به هواپیمای مسافربری ماهان، كشورهای ایران، سوریه و لبنان در صورتیكه مسجل شود فضای هوایی این كشورها نقض شده است، می توانند به صورت مشترك از آمریكا به شورای ایكائو شكایت كنند. با عنایت به عضویت آمریكا در این شورا، این كشور حق رای نخواهد داشت.
پرواز ۱۱۵۲ شرکت هواپیمایی ماهان روز پنجشنبه هفته گذشته دوم مرداد از کشور ایران به مقصد کشور لبنان در حرکت بود که هنگام عبور از حریم هوایی سوریه از جانب دو جنگنده ایالات متحده آمریکا تهدید و ناچار به کاهش ناگهانی ارتفاع شد که این اقدام مصدومیت شماری از مسافران هواپیما را به دنبال داشت.
پس از این اتفاق بود که سخنگوی سازمان ستنکام (ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا) این اقدام را ماموریتی عادی و اقدام جنگنده ها را بازرسی بصری خواند.
این اقدام با واکنش شدید مقامات ایرانی مواجه گردید و سخنگوی وزارت خارجه ایران هم درباره این حادثه به مقامات آمریکایی اخطار داد.
به گفته صاحب نظران هدف اقدام جنگنده های آمریکایی علاوه بر تجاوز به آسمان لبنان و رهگیری هواپیمای مسافربری که در حال کم کردن سرعت خود برای نزدیک شدن به فرودگاه بیروت بود، اقدام پوششی برای سرنگونی هواپیما توسط پدافند ارتش سوریه مشابه اقدام رژیم صهیونیستی ضد هواپیمای روسی بوده است.
ایرنا تعرض اخیر جنگنده های آمریکایی به هواپیمای مسافربری ماهان را صرف نظر از اقدامات سیاسی همچون گزارش به شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل، از منظر حقوق بین الملل هوایی و استانداردهای بین المللی سازمان بین المللی هوانوردی (ایکائو)، در گفت و گو با دو پژوهشگر حقوق بین الملل هوایی مورد واکاوی قرار داده است.
کنوانسیون «شیکاگو» چگونه شکل گرفت
مهدی منصوری پژوهشگر حقوق بین الملل هوایی در این خصوص به خبرنگار ایرنا می گوید: هنگامی که جنگ جهانی دوم به پایان خود نزدیک می شد و شکست نازی ها قطعی بود، رئیس جمهور وقت آمریکا روزولت، از ملل دنیا دعوت کرد تا در کنفرانسی در شیکاگو با نگاه به ایجاد نظام بین المللی برای شکوفایی بخش هوانوردی تجاری که پس از جنگ رونق می گیرد، شرکت نمایند.
در واقع روزولت در دعوتنامه خود اشاره نمود که"من باور ندارم که جهان امروز توان صبر سال های متمادی برای ارتباطات هوایی اش را داشته باشد".
به عبارت دیگر دولت وقت آمریکا در خلال جنگ جهانی دوم، پیشرفت غیرقابل وصفی را در زمینه صنعت هواپیماسازی و گسترش خطوط تجاری به دست آورد و برای تدوین مقررات جامعی در زمینه هوانوردی، قبل از خاتمه جنگ، از کلیه دولت ها به استثنای دولت های محور جهت شرکت در یک کنفرانس بین المللی دعوت به عمل آورد.
این کنوانسیون که به کنوانسیون معاهده هواپیمایی کشوری بین المللی (Convention on International Civil Aviation)- شیکاگو هم مشهور است، مهمترین معاهده مربوط به هوانوردی و حقوق هوایی بود.
این کنفرانس از یکم نوامبر ۱۹۴۴ با شرکت نمایندگان ۵۴ کشور در شهر شیکاگو تشکیل شد و تا هفتم دسامبر ادامه داشت که در نهایت موفق به تصویب یک کنوانسیون، دو موافقت نامه و ۱۲ قطعنامه شد که دو موافقت نامه دیگر هم شامل موافقت نامه حمل و نقل هوایی بین المللی (آزادی دوگانه) و موافقت نامه ترانزیت سرویسهای هوایی بین المللی (آزادی های پنج گانه) بود.
در ادامه ایکائو که سازمان برآمده از این کنوانسیون بود، اقدام به توسعه حقوق بین الملل هوایی در سرتاسر جهان کرد و در دوران جامعه ملل (سلف سازمان ملل) که ما بین جنگ جهانی اول و دوم فعال بود، با عنایت به آنکه در خلال جنگ جهانی اول استفاده از هواپیما در عملیات نظامی اهمیت خاصی یافت و نگرانی هایی را برای دول اروپایی ایجاد کرد، برای قانونمند کردن استفاده از قلمرو هوایی، کنوانسیون های گوناگونی بین دو جنگ جهانی تصویب گردید.
کنوانسیون ۱۹۱۹ پاریس، کنوانسیون ۱۹۲۶ ابیرو-امریکن، کنوانسیون ۱۹۲۸ پان-امریکن، کنوانسیون ۱۹۳۳ بهداشت ناوبری هوایی همچون مهم ترین این معاهدات هستند که کنوانسیون ۱۹۱۹ پاریس جنبه بین المللی داشته و نقش کنوانسیون شیکاگو را در آن زمان ایفا می کرد و سازمانی تحت عنوان کمیسیون هوانوردی بین المللی (آیکن) هم نقشی شبیه ایکائو در آن زمان داشت. این کنوانسیون به علت انعطاف ناپذیر بودن ساختار آن با پیشرفت های تکنولوژی هوانوردی و مهم تر از همه وقوع جنگ جهانی دوم به پایان خود رسید.
مطابق ماده ۸۰ کنوانسیون شیکاگو، این سند، جایگزین کنوانسیون های دوره جامعه ملل همچون کنوانسیون ۱۹۱۹ پاریس شده و آنان را ملغی کرد.
دلیل موفقیت کنوانسیون شیکاگو در حوزه حقوق بین الملل هوایی
علی رودباری پژوهشگر حقوق بین الملل هوایی در این خصوص به خبرنگار ایرنا تصریح کرد: همان گونه که گفته شده، انعطاف پذیر بودن ساختار ایکائو و همگام بودن آن با پیشرفت های بسیار سریع تکنولوژی هواپیمایی نقش مهمی در این قضیه ایفا کرد. تصویب ۱۹ ضمیمه به کنوانسیون مزبور که مرتب ویرایش و اصلاح می شوند، موید این مطلب است. همینطور خود متن اصلی کنوانسیون هم دارای اصلاحاتی شده که تصویب ماده ۳ مکرر، ماده ۸۳ مکرر، و ماده ۹۳ مکرر در عین حفظ ماده ۳ و ماده ۸۳ و ماده ۹۳ اصلی گواهی بر این انعطاف پذیری ایکائو است.
نقطه تمایز کنوانسیون شیکاگو با بیشتر اسناد و کنوانسیون های بین المللی در این است که ۲ کارکرد اصلی دارد که بسیاری از اسناد بین المللی فاقد آن هستند.
این دو کارکرد اصلی شامل کنوانسیون شیکاگو به مثابه منبعی از حقوق بین الملل هوایی که مواد یک تا ۴۳ را دربرمی گیرد. کنوانسیون شیکاگو به مثابه اساسنامه یک سازمان بین المللی شامل مواد ۴۳ تا ۹۶ است و مواد یک تا ۴۳ کنوانسیون که جنبه مقرراتی دارد، اصول حاکم بر این عرصه را بیان می کند. این نکاتی که اشاره می شود، اصول حاکم بر روابط دولت ها در این حوزه بوده و به سازمان بین المللی هوانوردی کشوری نمی پردازد.
این نکات شامل مفهوم حقوقی هواپیما (تعریف حقوقی هواپیما و تعریف هواپیماهای دولتی و غیردولتی)، مفهوم قلمرو هوایی و تحدید حدود آن، احترام به حاکمیت کشوری، ممنوعیت پرواز و فرود هواپیماهای دولتی، منع توسل به زور ضد هواپیمایی کشوری، منع سو استفاده از هواپیمایی کشوری، پرواز خارج از برنامه و طبق برنامه، کابوتاژ، منع پرواز هواپیما بدون سرنشین، مناطق پرواز ممنوع، اتخاذ تدابیر و رعایت قواعد و مقررات هوانوردی، بازرسی هواپیما، نظامات ورود و ترخیص، پیشگیری از انتشار امراض، فرود و عزیمت در هواپیماهای گمرکی، تابعیت هواپیما، مساعدت به هواپیماهای در حال مخاطره، تحقیق در مورد سوانح هوایی، تسهیلات هوانوردی، پروانه تجهیزات رادیویی و گواهینامه های مخصوص، محدودیت های حمل بار اشاره می کند.
بخش دوم کنوانسیون که اساسنامه ایکائو است، به کلیات سازمان شامل اسم و تشکیلات، هدف، مقر دائمی و شخصیت حقوقی، و مواردی چون ارکان سازمان، سازوکار سازمان، کارمندان، امور مالی، گزارش دهی، تصویب ضمائم، حل و فصل اختلافات، اصلاحات کنوانسیون در ایکائو می پردازد.
هدف از معاهده ایکائو چه بود؟
منصوری می گوید: همان طور که گفته شد، کمیسیون بین المللی هوانوردی به باعث معاهده ۱۹۱۹ پاریس به وجود آمد و می توانست در محدوده یک سلسله مسائل فنی که در سند ضمیمه معاهده از آنها سخت گفته است، مقرراتی را وضع کند و همینطور می توانست طرحی برای اصلاح کنوانسیون ۱۹۱۹ تهیه نماید.
این کمیسیون، نهاد بین المللی پیشرفته ای بود که بر مبنای اکثریت و نه اتفاق آرا تصمیم گیری می کرد. این کمیسیون متشکل از نمایندگان تمامی کشورهای امضا کننده کنوانسیون ۱۹۱۹ بود. پس از تصویب کنوانسیون شیکاگو، به علت آن که تشکیل سازمان منوط به لازم الاجرا شدن کنوانسیون و تودیع اسناد تصویب به دولت امین (ایالات متحده) که ۳۰ روز بعد از تودیع بیست و ششمین سند تصویب به دولت امین، رسما ایکائو تشکیل شد.
اما در فاصله بین تصویب کنوانسیون و تشکیل رسمی ایکائو، به دلیل اینکه ایجاد سازمان بین المللی دائمی هواپیمایی کشوری مستلزم صرف وقت بود، بنابراین کنوانسیون نهایی شیکاگو، یک موافقت نامه موقت در برداشت تا خلاء میان کمیسیون بین المللی هوانوردی و یک سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری را بپوشاند. به همین دلیل، یک ارگان موقت از زمان امضای معاهده شیکاگو تا تشکیل سازمان دائمی بوجود آمد.
از هفتم دسامبر ۱۹۴۴ که معاهده شیکاگو به امضا رسید تا ۶ ژوئن همان سال، ۲۶ دولت این موافقت نامه موقت را پذیرفتند. این ارگان، اولین نشست خویش را در ۱۵ اوت تشکیل داد. پیکائو در مونترال مستقر بود و تا آخر کار خود به موفقیت هایی دست یافت، عملکردهای پیکائو همان اصول سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری (ایکائو) بود تا زمانی که امکان تداوم کار آن در سازمانی دائمی فراهم گردد. در جهت هماهنگی بین سازمان تازه تاسیس و آیکن، دبیرکل سابق آیکن به دبیرکلی پیکائو انتخاب شد
ایکائو به باعث کنوانسیون شیکاگو بوجود آمد تا حمل و نقل هوایی گسترده تر شود. این سازمان از ۴ آوریل ۱۹۴۷ مشغول به کار شد. ایکائو به باعث موافقت نامه ای که در ۴ دسامبر ۱۹۴۶ به امضا مجمع عمومی سازمان ملل و در ۱۳ مه ۱۹۴۷، به امضا مجمع ایکائو رسید، به صورت یک نهاد تخصصی سازمان ملل درآمد. مقر این سازمان در شهر مونترال کاناداست.
اهداف و آرمان های ایکائو در ماده ۴۴ کنوانسیون شیکاگو بیان شده است.
این هدف توسعه اصول و امور فنی هوانوردی بین المللی و تحکیم برنامه و پیشرفت حمل و نقل هوایی بین المللی به شکلی است که تأمین کننده رشد منظم و امن هوانوردی بین المللی در کل جهان، تشویق کننده فنون مربوط به طرح هواپیما و عملیات آن جهت اهداف صلح جویانه، توسعه دهنده خطوط هوایی و فرودگاه ها و تسهیلات هوانوردی برای هواپیمایی کشوری، رفع کننده نیاز مردم جهان از لحاظ حمل و نقل هوایی سالم و منظم و موثر و مقرون به صرفه، جلوگیری کننده از اتلاف اقتصادی ناشی از رقابت غیرمعمول، تأمین کننده حقوق کامل کشورهای متعاهد در داشتن فرصت مناسب جهت راه اندازی شرکت های هواپیمایی بین المللی، خودداری از تبعیض میان کشورهای متعاهد، توسعه دهنده امنیت در هوانوردی بین المللی، توسعه دهنده تمامی جنبه های هوانوردی کشوری بین المللی به صورت کلی است.
این هدف در ماده ۴۴ در سال ۱۹۴۴ بیان شده و امروزه این اهداف به شکل اهداف راهبردی بروزرسانی شده و ۵ هدف راهبردی داشته که شامل ایمنی هوانوردی، ظرفیت و تاثیرگذاری حمل و نقل هوایی، امنیت و تسهیل هوانوردی، توسعه اقتصادی، حفاظت زیست محیطی بوده و سه مبحث ایمنی، امنیت و محیط زیست جزو سه کارکرد ویژه ایکائو می باشد. حادثه فوق در قالب امنیت هوانوردی بررسی می شود.
شمار اعضای ایکائو شامل ۱۹۳ دولت که شامل همه اعضای ملل متحد منهای لیختن اشتاین (که فرودگاه نداشته و امور هواپیمایی خویش را از راه سوئیس انجام می دهد) و بعلاوه جزیره کُک است. هر دو دولت جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا عضو سازمان بین المللی هوانوردی کشوری (ایکائو) هستند. به صورت کلی به وظایف ایکائو در ۴ نوع اشتغالات می توان اشاره نمود. این اشتغالات شامل بعد شبه قانونگذاری، بعد پیشا قانون گذاری، بعد اداری، بعد قضایی و شبه قضایی است. مهم ترین ارکان مجمع ایکائو، شورای ایکائو، کمیسیون هوانوردی، و کمیته حمل و نقل هوایی هستند. در کنار ارکان اصلی، ارگان هایی چون دبیرخانه، کمیته حقوقی، کمیته اقتصادی هم مطرح اند که در قضیه فوق نقش شورای ایکائو پررنگ تر است.
اقدام آمریکا در ایجاد مزاحمت برای هواپیمایی ماهان، نقض کنوانسیون ایکائو
رودباری اظهار می کند: مهم ترین و مستقیم ترین مقرره ای که با رهگیری هواپیمای مسافربری ماهان توسط جنگنده ایالات متحده آمریکا نقض شده، ماده ۳ مکرر است. این ماده که در بیست و پنجمین نشست مجمع ایکائو در سال ۱۹۸۴ متعاقب سرنگونی هواپیما کره ای بر فراز جزیره ساخارین توسط شوروی در سپتامبر ۱۹۸۳ که با واکنش فوری و شدید جهانی روبرو شده بود، تصویب گردید و به شکلی تدوین عرف بوده و نخستین سانحه مربوط به این ماده، مربوط به سرنگونی هواپیمای ایران بر فراز خلیج فارس در دریای سرزمینی و منطقه حاکمیتی ایران توسط ناو وینسنس آمریکایی در جولای ۱۹۸۸ بود.
در بند الف این ماده، ضمن تایید عدم استفاده از اسلحه ضد هواپیمایی کشوری، بر مراقبت از به مخاطره نیفتادن جان انسان ها و ایمنی هوانوردی در صورت رهگیری هواپیما تاکید گردید. این رهگیری توسط جنگنده های ایالات متحده، عملاً جان مسافران این هواپیما را به خطر انداخته و منجر به مصدومیت برخی از سرنشینان شده و در نتیجه این ماده از جانب دولت ایالات متحده آمریکا نقض شده است.
همچنین این اقدام ایالات متحده آمریکا با بند الف ماده ۴۴ کنوانسیون شیکاگو که اهداف ایکائو بعنوان سازمان متولی امور هوانوردی است هم مغایرت مستقیم دارد، این مقرره اشعار می دارد که یکی از اهداف سازمان، پیشرفت امور هوانوردی بین المللی کشوری در سرتاسر جهان با کمال نظم و ایمنی است که اقدام آمریکا با عنایت به عضویت آمریکا در این سازمان و شورای آن، نقض اهداف سازمان مربوطه است.
انجام اعمال حاکمیتی توسط آمریکا در خاک سوریه که بدون رضایت این دولت بوده نقض ماده ۱ این کنوانسیون ناظر بر حاکمیت تام و مطلق کشور میزبان (سوریه) بر فضای هوایی خود است که دولت سوریه هم می تواند اقدام حقوقی لازم را صورت دهد.
با توجه به قول ها در انجام این اقدام با نقض حریم هوایی لبنان، دولت لبنان هم می تواند با استناد به این ماده، پیگیری حقوقی کند.
در کنوانسیون مونترال تخلف ضد هواپیما و سرنشینان آن جرم انگاری شده است
منصوری بیان نمود: موضوع امنیت هوانوردی از اوایل دهه ۶۰ مورد توجه زیاد ایکائو قرار گرفت و این سازمان با نظارت خود کنوانسیون ها و پروتکل هایی را تصویب کرد. این کنوانسیون ها شامل کنوانسیون ۱۹۶۳ توکیو، کنوانسیون ۱۹۷۰ لاهه (موسوم به کنوانسیون ضد هواپیما ربایی)، کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترال، پروتکل مونترال ۱۹۸۸، کنوانسیون ۱۹۹۱ مونترال مربوط به علامت گذاری مواد منفجره (مکس)، کنوانسیون ۲۰۱۰ پکن، پروتکل ۲۰۱۴ مونترال بود.
مرتبط ترین این کنوانسیون در این مورد کنوانسیون اعمال غیرقانونی ضد امنیت هواپیمایی کشوری (کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترال) بوده که در این قضیه به علت مبحث و عضویت ایران و آمریکا در کنار ۱۸۶ کشور دیگر در این کنوانسیون قابل اعمال است.
در کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترال خشونت ها و تخلف هایی ضد هواپیما و سرنشینان را جرم انگاری کرده است که همچون آن می توان به بمب گذاری در هواپیما، هواپیماربایی و مرتبط ترین آن در این قضیه به ایجاد اختلال در سرویسهای هوانوردی که دولت آمریکا ضد هواپیمایی ماهان انجام داد، اشاره نمود.
عمل دولت آمریکا نقض بند (الف)، (ب) و (د) ماده ۱ کنوانسیون بوده که به باعث آن، هر کسی برخلاف قانون و عامدانه مرتکب اعمال ذیل شود، مرتکب جرم شده و طبق ماده ۲ کنوانسیون مجرم شناخته می شود.
این اعمال شامل اعمال قهری ضد سرنشینان هواپیمای در حال پرواز که ماهیت آن عمل به خطر انداختن امنیت هوانوردی است. از بین بردن هواپیمای در حال خدمت یا وارد کردن خسارتی با ماهیت غیر ممکن کننده پرواز یا به خطر انداختن امنیت هواپیما در حین پرواز، و از بین بردن و صدمه رساندن و ایجاد اختلال در تاسیسات یا سرویسهای هوانوردی (از جمله سرویس هوایی که ماهان به مقصد لبنان در حال انجام آن بود) با ماهیت خطر زا برای امنیت هوانوردی است که همه این موارد را جنگنده های ایالات متحده آمریکا ضد هواپیمای مسافربری صورت داده است.
در بند ۱ ماده ۱۰ این کنوانسیون هم از اجبار دولت ها برای انجام اقدامات قابل اعمال جهت ممانعت از اقدامات موارد مطرح شده در ماده ۱ کنوانسیون را مطرح کردهاست، که این تعهد دولت آمریکا توسط خودآن دولت نقض شد. طبق بند الف ماده ۱۳ این کنوانسیون ایران می تواند ابعاد نقض و تخلف صورت گرفته را فورا به شورا اعلام کند.
ایران از منظر حقوقی و در قالب ایکائو چه اقداماتی می تواند انجام دهد؟
رودباری می گوید: ایران می تواند به شورای ایکائو بعنوان رکن اجرایی سازمان شکایت کند. طبق بند (ن) ماده ۵۴ تحت عنوان وظایف الزامی محوله به شورا، یکی از این وظایف آن است که هر مسئله مربوط به کنوانسیون و ارجاع شده توسط دولت های متعاهد (مثل ایران و آمریکا) را مورد رسیدگی قرار می دهد.
همچنین طبق بند (ی) این ماده، شورا به کشورهای عضو گزارشی از قصور از مقررات کنوانسیون یا تعلل در اجرا پیشنهادات یا تصمیمات شورا عرضه می دهد. همینطور طبق بند (ه) ماده ۵۵ که وظایف اختیاری شورا را بیان می کند، شورا به تقاضای هر یک از کشورهای عضو به هر وضعیت ایجاد کننده موانع قابل اجتناب در پیشرفت هوانوردی بین المللی رسیدگی کرده و گزارش های مقتضی را عرضه نماید.
یکی از مهم ترین مبنای تصمیم گیری شورای ایکائو در این قضیه، سند ۱۰۰۸۴ خود تحت عنوان راهنمای ارزیابی خطر برای عملیات های هواپیمای کشوری بر فراز یا نزدیک مناطق درگیری بوده که متعاقب سرنگونی هواپیمای MH۱۷ مالزیایی در مناطق جدایی طلب اوکراین در سال ۲۰۱۴ اتفاق افتاده تصویب شده و دومین ویرایش آن هم در سال ۲۰۱۸ به تصویب سازمان رسید.
همچنین به علت آنکه مطابق ماده ۱ کنوانسیون شیکاگو هر کشور متعاهد حاکمیت تام و مطلقی بر فضای هوای مافوق قلمرو خود دارد، و نقض اعمال حاکمیتی سوریه توسط آمریکا در فضای هوایی این کشور، ایران و سوریه و حتی لبنان در صورتیکه مسجل شود که فضای هوایی آن نقض شده به صورت مشترک از آمریکا به شورای ایکائو شکایت کنند.
مطابق ماده ۸۴ کنوانسیون شیکاگو، در صورت اختلاف بین اعضاء، در تفسیر و اجرا کنوانسیون (نقض ماده ۳ مکرر و ماده ۴۴) و ضمائم آن، و در صورت حل نشدن با مذاکره، طبق درخواست هر کشور ذی مدخل در عدم توافق، به تصمیم گیری شورا در آن اشاره دارد، و با عنایت به عضویت آمریکا در شورای ایکائو و با عنایت به سلب حق رای از دولت طرف اختلاف، ایالات متحده آمریکا حق رأی نخواهد داشت.
تصمیم اتخاذ شده شورا قابل تجدیدنظر بوده و در قالب محکمه داوری مورد قبول دو طرف یا دیوان بین المللی دادگستری (رکن قضایی سازمان ملل متحد) که باید ۶۰ روز بعد از وصول ابلاغیه باشد. تشکیل محکمه داوری در ماده ۸۵ کنوانسیون پیشبینی شده که با عنایت به قبول دو طرف با معرفی داور توسط هر یک و تعیین سر داور توسط داوران و در صورت اختلاف توسط رئیس شورا صورت گرفته و خود ترتیب کار خویش را انجام داده و تصمیمات را با اکثریت آرا اتخاذ کند.
همچنین ارجاع اعتراض به تصمیم شورا به دیوان بین المللی دادگستری هم پیشبینی شده است.
منبع: 30r30.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب